Procesy degeneracyjno-dystroficzne najczęściej zaczynają się od pogorszenia funkcji amortyzacyjnej krążka międzykręgowego. Wszystkie struktury kręgosłupa są szczególnie wrażliwe na obciążenia statyczne związane z długotrwałą, niezmienną pozycją.Może być to pozycja siedząca podczas pracy biurowej , czy też podczas jazdy samochodem. W pozycjach zgięciowych to jest podczas siedzenia dźwigania schylania dochodzi do największej kompresji i zwiększonego ciśnienia w obrębie krążka międzykręgowego. Podczas obciążeń dynamicznych, takich jak chodzenie dysk jest odżywiany na zasadzie pompy poprzez trzony kręgów, które są ukrwione. Dochodzi do wymiany substancji odżywczych i tlenu nieukrwionego dysku poprzez płytki graniczne.
Procesy degeneracyjne można podzielić na etapy w zależności od stopnia zaawansowania zmian anatomicznych.
Etap pierwszy – problem z odżywieniem dysku
Najsłabszą częścią dysku są płytki graniczne otaczające pierścień włóknisty i centralnie usytułowane jadro miażdżyste. Poprzez płytki odbywa się proces odżywiania dysku co gwarantuje zachowanie jego wysokości oraz elastyczności. W przypadku kompresyjnego uszkodzenia płytek granicznych dochodzi do zaburzenia jego odżywiania i powolnej degeneracji. W centralnej części dysk jest nie unerwiony , toteż zmiany na tym etapie mogą być nieodczuwalne. Pacjent może odczuwać chwilowy dyskomfort, a w badaniach obrazowych problem może być niewidoczny.
Etap drugi – rozwarstwienie pierścienia włóknistego
W wyniku spłaszczenia, kompresji dysku oraz jego słabego odżywienia dochodzi do utraty jego elastyczności i spójności. Lamelle, z których jest zbudowanych rozwarstwiają się. Proces ten może być ukierunkowany w zależności od intensywności i wektora sił nacisku. Najczęściej dysk migruje w stronę tylną –symetrycznie, ale może być prowokowany do migracji bocznej. Jest to etap , w którym pacjent odczuwa ból, czasem dość intensywny. Dochodzi do podrażnienia unerwionej części krążka międzykręgowego. Jest to ból napięciowy ,odczuwalny w obrębie kręgosłupa , może być niesymetryczny jeżeli siła nacisku na dysk powoduje jego migrację w stronę tylno-boczną.
Etap trzeci – protruzja i rwa kulszowa
W części tylnej kręgosłupa znajduje się kanał kręgowy, z którego na określonym poziomie wychodzą nerwy zaopatrujące odpowiednie części ciała. W przypadku dalszej degeneracji krążka międzykręgowego dochodzi do jego uwypuklenia w kierunku kanału kręgowego lub podrażnienia samego nerwu. Pacjent może odczuwać ból w kręgosłupie , ale większe dolegliwości mogą być związane z promieniowaniem do kończyny. Objaw ten określany jest jako rwa. Najczęściej spotykaną jest rwa kulszowa, która bierze nazwę od podrażnienia splotu kulszowego.
Rwa kulszowa
Ból związany z uciskiem nerwu kulszowego może dawać objawy na całej długości przebiegu tego nerwu. W zależności od zaawansowania zmian dolegliwości mogą pojawiać się w okolicy pośladka, tylnej i bocznej części uda lub podudzia. Ból może schodzić aż do stopy i zależności od rodzaju korzenia powodować jej osłabienie lub uporczywy ból. Im dolegliwości bólowe są bardziej oddalone od kręgosłupa tym większe zaawansowanie rwy kulszowej. To znaczy jeżeli pacjent zgłasza ,że boli go pośladek, ale nie ma promieniowania do uda to jest w lepszej sytuacji niż pacjent, którego nie boli kręgosłup i pośladek, ale odczuwa dolegliwości poniżej kolana.
To pierwsza wskazówka do leczenia rwy kulszowej, żeby pacjent zauważał zależności jak zmieniają się objawy rwy kulszowej i jaka pozycja i ustawienie kręgosłupa te dolegliwości zmniejsza , eliminuje, lub centralizuje.
Leczenie rwy kulszowej polega na ścisłej współpracy pacjenta i fizjoterapeuty. W pierwszej kolejności fizjoterapeuta powinien zwrócić uwagę pacjenta jak odpowiednio interpretować objawy rwy kulszowej. Tak wyuczony pacjent będzie wiedział jak odbarczyć ucisk , jak zmniejszyć ciśnienie i siły które doprowadzają do kompresji na nerw i w końcu jak w przyszłości nie doprowadzać do tak zaawansowanych objawów.
Ćwiczenia na rwę kulszową
Znając kierunek centralizacji objawów , to znaczy taki ruch, który zmniejsza lub eliminuje objawy rwy i wycofuje objawy z kończyny , można wspierać terapie technikami terapii manualnej zgodnymi z kierunkiem terapii oraz odpowiednimi ćwiczeniami stabilizującymi. Nie ma konkretnego, ustalonego zestawu ćwiczeń na rwę kulszową. W zależności od zaawansowania problemu fizjoterapeuta ustala program terapii, w którym powinna się znaleźć:
- edukacja pacjenta, korekta postawy, nauka prawidłowych wzorców ruchu,
- terapia manualna polegająca na rozluźnieniu nadmiernie napiętych mięśni. Fizjoterapeuta może zastosować terapię tkanek miękkich w celu zwiększenia elastyczności z elementami masażu. W niektórych przypadkach trzeba zastosować trakcję – odciążenie kompresji.
- stabilizacja odzyskanego zakresu ruchu. Wzmocnienie mięśni stabilizatorów, poprawa propriorecepcji.
- w końcowym leczenia rwy kulszowej należy zadbać o wzmocnienie osłabionych mięśni: reedukację chodu i propriorecepcję.
- celem końcowym wspólnej pracy jest powrót pacjenta do codziennego funkcjonowania i podjęcie regularnej aktywności fizycznej i ulubionego treningu. Ważna jest poprawa funkcji i kondycji fizycznej.